ኢሮብ በአሁኗ ትግራይ ክልል ሰሜናዊ ምስራቅ የምትገኝ ወረዳ ናት ። የኢሮብ ማዕከልና ለረጅም ዓመታት ዋና ከተማ የነበረችው 'ዓሊቴና' ከክልሉ ዋና ከተማ መቀሌ 155 ኪሜ የምስራቃዊ ዞባ ዋና ከተማ ከሆነችው ዓዲግራት ደግሞ 45 ኪሜ ርቀት ላይ ትገኛለች ። ኢሮብ ላለፉት 28 ዓመታት "በልዩ ወረዳነት" ስትመደብ የወቅቱ ዋና ከተማ ደግሞ "ዳውሓን" ትባላለች ። ዳውሓን'ም ለዓሊቴና ቅርብ ስለሆነች ከዓዲግራት  ተመሳሳይ ርቀት ላይ ትገኛለች ። እጅግ አነስተኛ በሆነ የመሬት ስፋት ላይ ያረፈችው 'ዳውሓን' የወደፊት ዕድገት የተወሰነ እንደሚሆን ከወዲሁ ይገመታል ።

የኢሮብ የመሬት መልክዓ-ምድራዊ አቀማመጥ/ቶፖግራፊ/ እጅግ ተራራማና ቀጥ ባሉ ሸንተረሮችና ጥልቅ (deep) ሸለቆዎች የተሞላ ነው ። በዚህም የተነሳ ታራሽ መሬቱ እጅግ አነስተኛ ሲሆን ፣ ከአጠቃላይ ይዞታው ከ1% እንደማይበልጥ የሚጠቁሙ ጥናቶች አሉ። የአከባቢው የአየር ሁኔታ ደረቃማ(arid) ሲሆን ዓመታዊ የዝናብ መጠኑም አነስተኛ የሚባል ነው።

 ኢሮብ፣- በምዕራብ አቅጣጫ ሙሉ በሙሉ በትግርኛ ተናጋሪ ሕዝቦች ጋር የምትዋሰን ሲሆን፣ ይህንን ምዕራባዊ መስመር ይዘን ወደ ሰሜን አቅጣጫ ስንጓዝ ኢሮብ በጉሉማክዳ ወረዳ ስትዋሰን፣ ቀሪው ደግሞ በኤርትራው የአካለ-ጉዛይ ትግርኛ ተናጋሪ አጎራባች ሕዝብ ትዋሰናለች። ቀጥሎ ያለው ሰሜናዊ ጫፍ ደግም ከአምባ ሶይራና ማኮ ከሚባሉ የኤርትራ የመሬት ይዞታ እና ሴሚናዊ የኢሮብ ጫፍ የመሬት ይዞታ መኻል ሰንጥቆ ወደ ዒንደሊ በሚወርደው ወንዝ ትዋሰናለች። አሁንም ይህን ወንዝ ሳንለቅ ተከትለን ከሰሜን ጫፍ የምስራቁን አቅጣጫ ይዘን ወደ ደቡባዊ ጫፍ እስክንደርስ ደግሞ በኤርትራዊያን የሳሆ ቋንቋ ተናጋሪ ህዝብ ጋር ትዋሰናለች። ዙረን ወደ ደቡባዊው ጫፍ ስንመለስ ደግሞ በዓፋር ክልልና ከሳዕሲዕ-ፃዕዳእምባ ወረዳ ጋር ትዋሰናለች። 

የኢሮብ ምስራቃዊ ወሰን ራንዳ-ኮማ እና ራጋይሊ ድረስ ስለሚዘልቅ እስከ ቀይ ባሕር የሚተርፈው የየብስ ርቀት ሩቅ ኣይደለም።

በሌላ አነጋገር ከየትኛውም የትግራይ መሬት እንደ ኢሮብ ለቀይ ባሕር የቀረበ ቦታ የለም። የኢሮብ ሕዝብ ከነዚህ አጎራባች ሕዝቦች በሰላም በመከባበርና በፍጹም መግባባት የኖረና የሚኖር ሕዝብ ነው። ማሕበረ-ኢኮኖሚያዊ ትስስሩም የተሳሰረና የተጋመደ ነው። "ኢሮብ' ሲባል የማሕበረሰቡና የወረዳው የጋራ ስያሜ የሚወክል ሲሆን፣ ወረዳ = ኢሮብ ፣ ማሕበረሰብ = ኢሮብ ፣ በመባል ይታወቃል። ቋንቋውም 'ሳሆ' ይባላል። የኢሮብ ሕዝብ የራሱ ወግ፣ ባህልና እሴቶች እንዲሁም የራሱ የሆነ የፓለቲካ-እሳቤና የግንባታ ታሪክ ያለው ሕዝብ ነው። አዋሳኝ ትግርኛ ተናጋሪ ሕዝቦች አከባቢውን "ዓዲ-ኢሮብ” በማለት ሲጠሩት ነዋሪውን ደግሞ "ሕዝቢ-ኢሮብ" ይሉታል።  ሳሆ ተናጋሪዎች ሕዝቡን 'ኢሮብ' መሬቱን ደግሞ 'ኢሮብ-ዲክ/ኢሮብ-ባዶ' በማለት ሲጠሩት፣ የሁለትዮሽ ማሕበራዊ ትስስሩን "ኢሮብከ-ሓዶ"፣ በሚል ሲገልጹት ኢሮቦችም በተመሳሳይ ሓዶከ-ኢሮብ በማለት የተለየ ቅርበትና ሚዛን ይሰጡታል።

የኢሮብ ሕዝብ ሙሉ በሙሉ በሚባል ደረጃ የክርስትና ሃይማኖት ተከታይ ሲሆን እጅግ አነስተኛ መጠን ያላቸው የእስልምና ተከታይ ነዋሪዎችም ይገኛሉ። ከዚሁ ጋር ተያይዞ አብዛኞቹ ሰዎች የኢሮብ ሕዝብ የካቶሊክ ሃይማኖት ተከታይ ብቻ እንደሆነ ይገምታሉ። ግምቱ ግን የግንዛቤ ክፍተት ከመሆኑ ውጭ መሬት ላይ ያለ ሃቅ አይወክልም። ይልቁንም ከኢሮብ ሕዝብ የካቶሊክ ተከታዩ 1/3ኛ ገደማ ብቻ ሲሆን አብላጫው የኦርቶዶክስ እምነት ተከታይ ነው። የኦርቶዶክስ ሃይማኖት በኣከባቢዉ ከሁሉም የቀደመ ረጂም ዕድሜ አለው። በመቀጠል ደግሞ ኢሮብ ህዝብ የደቂቀ ኢስጢፋኖስ ተከታዮችን በመቀበልና በማስተናድ ይታወቃል። ሁለቱንም፣ ማለት የቆየው የኦርቶዶክስ-ተዋህዶ እምነት ተከታዮችንና ደቂቀ ኢስጢፋኖስችን ጎን ለጎን አስተናግዷል። ከዚህም ጋር ተያይዞ ዝነኛው የጉንዳጉንደ ገዳም የሚገኘው በኢሮብ ወረዳ ሲሆን፤ ለግዞተኞች የደቂቀ ኢስጢፋኖስ መነኮሳት መጠግያ እንዲሆናቸው የኢሮብ ህዝብን በማስተባበር ጉንዳጉንዴን ያስገነባው ቡራሱባጋዲስ የሚባሉ የሓሳባላ-ኢሮብ ተወላጅ ናቸው። ገዳሟ የተገነባችው ዓሲምባ ተራራ ግርጌ ስር ካለው ሰዋራ ቦታ ሲሆን፤ ሽሽት ላይ ለነበሩ መነኮሳት እጅግ አመቺ ሆናላቸዋለች። የደጃች ሱባጋዲስ አስከሬንም በኑዛዜያቸው መሠረት ወደ ትውልድ ቦታቸው እንዲመለስ ሆኖ በዚችው ገዳም ተቀብሯል። ኣሁንም የደጃች ሱባጋዲስ አስከሬንና የሁለት ልጆቻቸው (የደጃች ወልደሚካኤልና የደጃች ሓጎስ) ሬሳዎች የያዙ ሳጥኖች በገዳሙ ቅጥር ውስጥ ተቀምጠው ይገኛሉ።

በተመሳሳይ በሰሜኑ ያገራችን ክፍል የካቶሊክ እምነትን ተቀብሎ በማስተናገድ አሁንም የኢሮብ ሕዝብ ቀዳሚ ነው። ቀጥሎም መነሻውን ዓሊቴና በማድረግ ወደ ሰሜን አቅጣጫ ተስፋፍቶ ኤርትራን ቀጥሎም ሌሎች የኢትዮጵያ ክፍሎችን እንደአዳረሰ ይታወቃል።

የኢሮብ ሕዝብ እንግዳን በመቀበልና በማቀብ የሚመስለው የለም። ኢሮቦች ዘንድ ሰውን ለሶስተኛ ወገን አሳልፎ መስጠት ሽምጋይም ሽምግልናም የማይገኝለት ክሕደት ነው። ከዚህ ጥፋት ውጭ ሽማግሌና ሽምግልና የማይፈታው ወንጀል የለም።

ሌላውና የኢሮብ ሕዝብ አስመልክቶ ብዙዎችን ሲያወዛግብ የሚታየው ጉዳይ ቢኖር የኢሮብ ሕዝብ ልክ እንደ ዓፋርና ኩናማ በኤርትራና በኢትዮጲያ ውስጥ ይካለላል ወይም ይኖራል የሚል ሲሆን፣ መልሱ ግን አጭርና ግልፅ ሆኖ የኢሮብ ሕዝብ የሚገኘው ኢትዮጲያ ትግራይ ውስጥ ብቻ ነው። ይህ ብቻ ሳይሆን የኢሮብ ሕዝብ በመዋዕሉ ኤርትራ ውስጥ የተካለለበት ወይም የተዳደረበት አንዳች ወቅት አልነበረም፣ ኖሮም አያውቅም። እንዲያውም እንደ እውነቱ ከሆነ ዘመናዊ የአከላለል ስርዓት ተጀምሮ ተግባራዊ ከመሆኑ በፊት በራሱ አካባቢና የአስተዳደር ስርዓት፣ ማንነቱን ጠብቆ የኖረ ሕዝብ ነው። የራሱ ሕግጋት በማርቀቅ ልክ እንደ ዘመኑ ቃለ ጉባኤ ያዥ በመሰየምና በየርዕሱ የሚይዙ ሰዎች በመሰየም በሕግ አግባብ ሲተዳደር ነበር። (ለምሳሌ፤ ቃለጉባኤ ለመያዝ የተለየ የማስታወስ ተሰጥዎ ያላቸው ሶሰት ሰዎች የሚመረጡ ሲሆን የውሳኔ አሰጣጥ ላይ ብዥታ ሲፈጠር እነዚህ ሰዎች ይጠሩ ነበር ይባላል) ይህ ብቻ ሳይሆን በአግባቡ ስላልተሰነደ ነው እንጂ ሌላውን የአከባቢ ሕዝቦችን ከዘመናዊ ሕግጋት ጋር ያስተዋወቀ ሕዝብ ነው።

አሁንም ከኢሮብ ጋር ተያይዞ መረሳት የሌለበት ሌላ ጉዳይ ቢኖር የትምህርት ጉዳይ ነው። ይኸውም መደበኛ ትምህርት ኢሮብ ዓሊቴና ውስጥ የተጀመረው በ1830ዎቹ መጨረሻ አከባቢ ሆኖ ይህም በሀገሪቱ ደረጃ ቀዳሚ ያደርገዋል። ለዚህ ደግሞ የካቶሊክ ቤተ/ያን ግዙፍ አስተዋጽኦ የሚረሳ አይደለም።

ኢሮብ አድቮካሲ አሶሴሽን

ታሕሣሥ 01/2015

Though the website contains general information about Irob in many sections, we thought providing a brief introduction about Irob from the outset could be helpful.

----

By Sauba Hais

Most of the three Irob groups claim to be descendants of one man, Summe. Acccording to the oral history of the people and several written records, Summe’s father, Negus (King) Werede-Mehret, is believed to have come from Tsira'e in Kilite-Awla'elo, Tigray about 800 years ago. That is around the time when the so-called “Salomonic” dynasty took control of political power of the Ethiopian empire from the Zagwe dynasty. It is recounted that WoredeMehret, himself a local king, was a descendant of Emperor Yitbarek of the Zagwe dynasty. Negus WeredeMehret’s forefathers left their ancestral land probably for political reasons related to the change of political power in Ethiopia. In fact, for many centuries, the Irobs isolated themselves to this remote, militarily strategic, mountainous region keeping their distance from the political centers.

Many different tribes inhabited the Irobland before the descendants of Weredemehret went there. But most of those tribes left the region for good. The main ethnic group who dwelled in the region when the descendants of Weredemehret moved there were the Kayayta people. Today too the Kayayta people are one of the main social groups who live in the Irobland. The Aydola (Aydoli-dik) are some of the early inhabitants of the region as well. Anyway it is not the purpose of this article to deal with the question of the Irob ethnic group in general. However, putting it briefly the Irob ethnic group is a community composed of the descendants of Kayayta, Summe, Aydola, Ga’aso, Dabrimela, Hado/Hazo and some few members of other lineages.

Most of the Irobs may be descendants of the Zague Dynasty, the Lasta kings. Hence it is interesting to know that the Irob oral history narrates that, when the Ethiopian political center moved from Shewa to Gonder, some Irob leaders such as Ona Tensa’e and Ona Kumanit (Some say his son Tesfahanis) traveled to Gonder likely to get a firsthand account of what was happening and may had been to establish some type of relationship. It is recounted that the two men returned with “Gamma,” a traditional symbol of the blessing of the Emperors, demonstrating that the local authority of the individual who received the 'Gamma' had been approved.

When the descendants of Summe got to the new land, they brought with them the Christian religion, which they have kept to date. It seems that the people who inhabited the region were Christians as well. Because there are many ruins of churches apparently predated the epoch the new comers arrived. Anyway it is recounted that Summe built a new church in a locality called Halalisse near his first permanent settlement. The place where he built his first home is called Harare-Ababena and the locality where he built the church is just a stone’s throw from the first residence. They dedicated the church to St. Mary and they named it Kidane-Mehret (Covenant of Perpetual Mercy). The local residents still call the site Summae Massoare (the Church of Summe). It is said that they gave the name Tsira'e to the mountain overlooking the site of the first permanent settlement in the memory of their ancestral land.  Go here to read the entire article

ጠንካራ ማሕበረ-ቁጠባዊ መሰረት ዘለዎ፤ ሰብዓዊን ዴሞክራሲያዊን መሰላት ዝተሓለወሉን ዝተማለአሉን፣ ብዲሞክራሲያዊ ኣተሓሳስባ ዝማዕበለ፣ ብመንነቱ ዝሕበን፣ ኣብ ዝነብረሉ ከባቢ ኩሉ ኢሮባዊ፣ ስነልቦናን ሓድነቱን ዝሓለወ ህዝቢ ኢሮብ ምርኣይ እዩ። 

• People First

Under any circumstances prioritize people's needs to effectively tackle major issues of Irob people, despite the needs and priorities of individual or a group.

• Transparency

Ensure transparency by conducting the day to day businesses in an ethical, accountable and trust worthy behavior and according to the bylaws of the organization and standards to fulfil the the goals and mission as set forth.

• Strive for Equity/Non-discrimination

Our organization, its leaders and staff as well as our supporters makes sure that services are delivered to our people free of discrimination due to their differences in regions of residence, age, religion, gender, clan or alliance/affiliation to any groups.

• Embrace differences/diversity

Embrace differences in opinions and views of individuals and groups by cultivating a culture of civilized discourse and negotiations skills and settlement of disputes and disagreements by majority rule when differences are obvious. Respect majority vote and democratic decisions even when major disagreements arise.

• Cooperation/collaboration

Cultivate a culture of cooperation and collaboration with all regional, national, and international groups who respect and support the good will and ambitions of IAA and the Irob public.

• ህዝቢ ምቅዳም

ኣብ ዝኾነ ይኹን ግዜን ኩነታትን ካብ ናይ ውልቃዊን ጉጁላዊ ስምዕትን ድሌትን ናይ ህዝቢ ውራይ ብምቅዳም እቶም ኣውራ ናይ ህልውናና ፈተናታት(ብዲሆታት) ዝኾኑ ፀገማት ኹሉመዳያዊ ልምዓታት ከከም ኣድላይነቶምን ቀደምሰዓቦምን ኽቃለሉ ምስራሕ፣

• ተሓታትነት 

እንሰርሖም ስራሓውቲ ኣብ ዕላማታት ቃልሲ ሕገ ደምቢ መታሓዳደሪ ሰነድ ብዘሰፈረን ሕጊ ብዝፈቅዶን መሠረት ብግልፀኝነት፣ ተሓታትነት፣ ተኣማንነትን ፅቡቅ ስነ-ምግባርን ብምስራሕ ሓላፊነት ምውፃእ፣ 

• ካብ መድልዎ ነፃ ምዃን

ኩሎም ኣመራሪሓን ኣባላትን ድርጅት ከምኡ እውን ሓገዝትናን ብሓፈሻ ኩሉ ህዝብና ብዘይ ምንም ዓይነት ናይ ኣካባቢ፣ ቋንቋ፣ ኃይማኖትን፣ ፆታ፣ ዓሌት('ሜላ')፣ ኣረኣእያ ፖለቲካ፣ ብርኪ ትምህርቲ፣ ዕድመን ወዘተ ኣፈላላይን ወገናውነት ነፃ ብዝኾነ ንኹሎም ብማዓርነት ምሰራሕ፣ 

• ኣፈላላይ ሓሳብን ኣረኣእያን ምኽባር 

ናይ ሰብ ኣፈላላይ ሓሳብን ኣረኣእያን ብምኽባር፣ ምድምማፅን ምዕቡል ባህሊ ምይይጥን ክሪክሪን ብምዕባይ ብምክያትን መርትዖን ምእማን (ምትእምማን)፤ ስፍሕ ዝበሉ ናይ ሓሳብ ኣፈላላያት ወይ ዘይምሪዲዳእ እንትፊጠሩ ብሓበራዊ ምይይጥ ምፍታሕ፣ ሓበራዊ ዋኒን ብምቅዳም ውሳነ ኣብዛሓ ብፀጋ ናይምቅባል ባህሊ ምንጋስ፣

• ሓድነትን ሓብርካ ምስራሕን

ምስ ህዝብና፣ ኣብ ኣከባብና፣ ኣብ ውሽጥ ዞባና ይኹን ክልል ዝነብሩ ይኹን ኻልኦት ጎረባብቲን ኣሕዋት ህዝብታትን፣ ምስ ኩሎም ሃገራውን ዓለምለኻዊ ደገፍቲ ልምዓት ህዝቢና ሓውስካ ምስ ኩሎም ዝምልከቶም ብምርድዳእን ሓዲነትን ብምስራሕ ርኡይ ለውጥ ምምሕያሽ ብምምፃእ ረብሓን ተጠቃሚነትን ህዝብና ምርግጋፅን። 

• The devastating impact of the 1998 Eritrean invasion, the two years of occupation, the liberation war of year 2000, and the aftermath that left the community under social, economic and psychological shock;

• The Algiers Agreement, between Eritrea and Ethiopia signed on December 12, 2000 the following EEBC decision. This agreement threatens to divides Irob minority between the two countries, disregarding the fact that Irob has never been under Eritrean rule any time in history and outright disregarding the UN 1992 Declaration on Minority Rights;

• The case of the 93 abducted Irob civilians by the Eritrean armed forces whose whereabouts is unknown to date;

• The mass migration of Irob youth, exploited by human traffickers;

• The need to recover the government and public records of historical and evidentiary significance handed to government to establish the facts;

• Destitute poverty stricken livelihood of Irob people;

• Lack infrastructure and bad governance;

• Alarming deterioration of education in Irob;

• Ongoing assimilation and identity crisis, exacerbated by globalization;

• Withdrawal, lack of commitment and disunity among Irob elite about these crisis and unfounded fear to come forward and confront the root causes;

• The above being some of the original reasons necessitated IAA's birth, these problems are now compounded due to the that war broke in Tigray in November 2020;

• ናይ ኢትዮ-ኤርትራ ዶብ ኲናት ስዕቡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኢሮብ ዝበፅሐ ስነ-ኣእምሮኣዊ፣ ኣካላዊ፣ ባህላዊ፣ ናይ ስነ-ምግባርን ከምኡ እውን ማሕበራዊን ቁጠባዊን ቅልውላው (ብሓፈሻ ሰፊሕ ሰብኣዊን ንዋታዊን ኪሳራ/ጥፍኣት)፣  

• ውዕሊ አልጀርስ፣ ውሳኔ ኮሚሽን ዘ-ሄግ ዶብ ኢትዮ-ኤርትራን ምሕንፃፅ ዶብን፣

• ብወታሃደራት መንግስቲ ኤርትራ ተዓፊኖም ዝተጨወዩ ንልዕሊ 20 ዓመት ሃለዋቶም ዛጊድ ዘይፍለጡ 97 ሲቪል ማሕበረሰብ አባላት፣  

• ግዝኣታዊ ወሰን፣ ታሪኽን መንነትን ዝገልፁ ብዝተፈላለየ መንገዲ ካብ እድ ትካላትን ውልቀሰባት ዝተወሰዱ ሰነዳትን ቅርስታትን፣  

• ድኽነት፣ ድርቅን ትሑት መነባቢሮ ህዝቢን፣  

• ፍልሰትን ዘይስሩዕ ጅምላዊ ስደት መናእሰይ ኢሮብ፣ 

•  ሕፅረት ዝርጋሐን ፅሬትን መሰረተ-ልምዓት ከምኡ እውን ጉዳይ ስእነት ሰናይ ምምሕዳር፣  

• ውሱንነት ግንዛበ ማሕበረሰብ ኣብ ዙርያ ሕጋዊ መሰላትን ግዴታን፣ 

• ካብ ግዜ ናብ ግዜ እናተሸርሸረን እናጠፍአን ዝመፀ ቋንቋ፣ ባህልን ልምድን ከምኡ እውን ባዕዲ ተርእዮታትን/ዘይልሙድ ተግባራት፣  

• ድኽመት ትምህርቲን ትሑት ውፂኢት ተምሃሮን፣  

• ምትሕውዋስ ባህልን ልምዲን (cultural assimilation) ከምኡ እውን ተፅዕኖ ሉላዊነት (globalization)፣  

• መብዛሕትኡ ዝተምሃረ አካል ነቲ ማሕበረሰብ ዘርእዮ ዘሎ ትሑት ተገዳስነት ምግልጋል ሕብረተሰብን፣ ዘይንፁር ፍርሒን ስግኣትን ከምኡ እውን ብሕብረት ንኽሰርሕ  ዘለዎ ትሑት ዓርሰ ተበጊሶን፣ 

• አብ ላዕሊ ዝተዘርዘሩ ጻገማት ካብቶም ምክንያታት ውልደት ኢ ኣ አ እንትኾኑ፤ ካብ ቅድሚ ዓሚ ጀሚሩ አብ ትግራይ ዝተወለዐ ኹናት ዲማ እቲ ኩነታት ካብ ሕማቅ ናብ ዘይጽወር አውርዱዎ ይሪኸብ።