Updates

በሻቢያ በህወሓት እና በራሳቸው የሚተዳደሩ ኢሮቦች//ህወሓት ከወንበር ወደ መቃብር//ታላቋ ኢትዮጵያ የኢሮብ ህዝብ መገለጫ

ኢሮብ በሰሜን ምሥራቅ ትግራይ ተራራማ አከባቢ የሚኖር ህዝብ ነው። ኢሮብ ለዘመናት በዚሁ ተራራማ አከባቢ ማኅበራዊ አደረጃጀቱንና ባህላዊ እሴቶቹን ጠብቆ ለማቆየት የቻለ በክልሉ ልዩ ቋንቋና ባህል ያለው ህዝብ ነው። የኢሮብ ህዝብ ምስራቅ-ኩሺቲክ ከሚባሉት ቋንቋዎች አንዱ የሆነውን የሳሆ ቋንቋ ይናገራል፣ ቋንቋው በደቡብ-ምሥራቅ ኤርትራና በሰሜን ምሥራቅ ትግራይ ይነገራል። ከአፋር ቋንቋ ጋር በቅርብ የተዛመደ ነው። ዛሬ በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ የኢሮብ ተወላጆች በሌሎች አካባቢዎች፣ በአብዛኛው በዓጋመ፣ የሚኖሩ ሲሆን የትግርኛ ቋንቋ ይናገራሉ።  ከጊዜ ወደ ጊዜ ቁጥራቸው እየጨመረ የመጣ የኢሮብ ተወላጅ ትግርኛ መናገርን እያዘወተሩ መምጣት፣ የኢሮብ ህዝብ ራሱን የቻለ የቋንቋ ቡድን ሆኖ መቀጠልን አደጋ ውስጥ የሚጥል እንዳይሆን ያሰጋል።  

በ1970ዎቹ አጋማሽ ላይ ደርግ ባወጀው መሃይምነትን የማጥፋት ዘመቻ ወቅት አንዳንድ መሰረታዊ መፃሕፍት በሳሆ ቋንቋ ተጽፈው ነበር። ይህ ጥረት ጠቃሚ ቢሆንም ወታደራዊው አገዛዝ ራሱ ከስልጣን እንደተወገደ ተቋርጧል። በአሁኑ ጊዜ ኢሮብ ውስጥ አንዳንድ የግዕዝ ፊደሎችን ለሳሆ ቋንቋ እንድመች በማድረግ ልጆችን የሳሆ ቋንቋን በግዕዝ ፊደል እያስተማሩ ነው። ጥረቱ የተሳካ ይሁን አይሁን ግን በጊዜ ሂደት የሚታይ ይሆናል። በኤርትራ በኩል የሚገኙት የሳሆ ቋንቋ ተናጋሪዎች ግን የሳሆ ቋንቋን ለመጻፍ እንደ ሌሎች በርካታ የኩሺቲክ ቋንቋ ተናጋሪዎች የላቲን አልፋበትን ለመጠቀም መርጠዋል። 

የኢሮብ መልክዓ ምድር በከፍኛ ተራሮችና ጥልቅ ሸለቆዎች የተገነባ በመሆኑ ኣብዛኛው አከባቢ ለእርሻ  የሚመች አይደለም። የመሬቱ አቀማመጥ ደጋ፣ ወይና ደጋና ቆላን ያካተተ ሲሆን በቂ ዝናብ በሚያግኝበት ጊዜ ለልዩ ልዩ ሰብሎቸ ምቹ የሆኑ ጥቂት ምርታማ ኣከባቢዎች ስላሉት እንደየቦታው ሁሉም ዓይነት ሰብሎች ይመረትባቸው ነበር፣ የሚመረተው ምርትም አጥጋቢ ነበረ ለማለት ይቻላል። የኢሮብ ምድር እስከ ስድስት አሥርተ-ዓመታት ገደማ ድረስ በረጃጅም ዕፅዋትና በተለያዩ የቁጥቋጦ ዓይነቶች ተሸፍኖ ነበር። በመሆኑም፣ አካባቢው በቤት እንስሳትና ንብ እርባታ የበለጸገ ነበር፣ ስለዚህ ከኣከባቢው ምርጥ የሆነ ማርና ቅቤም ይመረት ነበር። በዛን ጊዜ አካባቢው በጣም አስደናቂ እንዲሆን የሚያደርጉት የተለያዩ ዛፎችና በቀለማት ያሸበረቁ ቁጥቋጦዎች ነበሩት። በኣሁኑ ጊዜ ግን በተደጋጋሚ በሚከሰተው የአከባቢ የአየር ለውጥና በሰው ሠራሽ ምንጠራ በተፈጠረው ድርቅ ምክንያት አብዛኛው የኢሮብ መሬት ወደ ከፊል ምድረ በዳነት እየተለወጠ የነበረው ተፈጥሮና እጸዋቱ ጠፍቶ ለግብርና የማይመች ሆኗል፣ የህዝብ ብዛት መጨመርም ከመሬቱ ስፋት ጋር ሲነፃፀር ሊመጣጠን ባለመቻሉ ሁኔታው ከጊዜ ወደ ጊዜ ከባድ እየሆነ መጥቷል። ስለዚህ ድሮ በግብርናና በእንስሳት እርባታ ራሱን ችሎ ይኖር የነበረ የኢሮብ ህዝብ ከጥቂት ዓሥርተ-ዓመታት ወዲህ እርዳታ ጠባቂ ወደ መሆን ደረጃ ወርዷል።  

ኢሮብ የተለያዩ ባህላዊ ልዩነት ባላቸው ሁለት ማህበረሰቦች፣ ማለት፥- የኢኮኖሚ ኑሯቸው በዋናነት በግብርና ላይ የተመሰረተ የደጋ ክርስትያኖችና ኢኮኖሚያቸው በዋናነት ኣርብቶ አደርነት የሆኑ በቆላማ መሬት የሚኖሩ የእስልምና እምነት ተከታዮች መካከል ለዘመናት ኖረዋል። በመሆኑም፣ ከሁለቱም ጋር ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊና ባህላዊ ግንኙነት እንዲኖረው አስችሎታል። ስለሆነም፣ የሁለቱ ማሕበረሰቦች ባህሎች በኢሮብ ባህልና አኗኗር ውስጥም ይንጸባረቃሉ። ሆኖም በአንጻራዊነት ሲታይ ኢሮብ ህዝብ ከደጋማ ኣከባቢ ከሚኖሩት ክርስቲያን ሕዝቦች ጋር ያላቸው ግንኙነት ይበልጥ ያመዝናል። ለምሳሌ በሃይማኖትና በዓሎች፣ ባህላዊ ምግብ፣ የጋብቻ ልማድ፣ ወዘተ. በተለይ ደግሞ የዎልዱ-ሱባጋዲስ የሚባል ባህላዊ ሕግ ከሚጋራው የዓጋመ ህዝብ ጋር ልዩ ታሪካዊና ባህላዊ ትስስር አለው። ሆራ የሚባል በሰርግና በክተት ግዜ የሚዘወተር የባህል ጨዋታና ግዕዲም የሚባል የስጋ አሰራር የኢሮብ ባህልን ከጎርበት ማህበረ-ሰቦች ከሚለዩ ዘይቤዎች የተወሰኑት ናቸው።  

ሁለቱም የድጋውና የቆላው አጎራባቾች ባህሎች በኢሮብ ማኅበረ ሰብ ውስጥ የሚንጸባረቁበት ሁኔታ መኖሩ ባይታበልም፣ ኢሮብ የራሱ የሆኑ ባህል፣ ልምዶችና እሴቶች ያለውና ያዳበረ ማኅበረ ሰብ ነው። የኢሮብ ህዝብ የራሱን ማንነትና የቡድን ባህሪያት የጠበቀ ነው። የኢሮብ ህዝብ በአከባቢዉ በኖረበት ብዙ መቶ ዘመናት የራሱ ልዩ የሆኑ ባህላዊ ደንቦችና እሴቶችን አዳብረዋል። በማኅበረሰቡ ውስጥ ሊከሰቱ የሚችሉ ችግሮችንና ግጭቶችን የሚፈታበት ህጎችና ደንቦች ፣ የራሱ የፖለቲካና የምርጫ ስርዓት፣ በቤተሰብ ኑሮ ውስጥ አንጻራዊ ዴሞክራሲያዊ ግንኙነት መኖር ወዘተ፣ የመሳሰሉ አገባቦች ኢሮብን በሁለቱም በኩል ካሉ ጎረቤት ማህበረሰቦች የሚለዩ ማህበራዊ እሴቶች ናቸው። 

እስከ ሁለተኛው የጣልያን ወረራ ድረስ ኢሮቦች ለዘመናት ዴሞክራሲያዊ የፖለቲካ ባህልና ራስን በራስ የማስተዳደር ስርዓት ነበራቸው። በህዝብ ወኪሎች በተመረጡ መሪዎች ይመሩም ነበር፣ ለተመረጠ ከፍተኛ መሪ ኦና የሚል ማዕረግ ይሰጠው ስለነበር ስርዓቱ "የኦና-ሰርዓት" በመባል የሚታወቅ፤ አንፃራዊ ዴሞክራሲያዊ ስርዓት ነበር። ዛሬ ፕረዝደንታዊ ስርዓት እንደሚባለው መሆኑ ነው። ይሁን እንጂ ኢጣሊያ በ1928 አከባቢዉን ከወረረች በኋላ የኢሮብ የፖለቲካ ነፃነት ቀስ በቀስ እንዲደበዘዝ ብሎም እንዲከስም ተደረገ። በኢሮብ ላይ ያልተመረጡ አስተዳዳሪዎችን መሾም በጣሊያን ተጀምሮ በአፄ ሃይለስላሴ የተማከለ መንግሥትም ቀጠለ። 

ኦናን፣ ማለት የኣከባቢዉ ከፍተኛ መሪን የመምረጥ ሂደት በሚገባ የኢሮብ ህዝብ በጋራ በፈጠረ ሕግና በደንብ የተደራጀ ነበር፣ በመጀመሪያ በተለያዩ መንደሮች የሚኖሩ ሰዎች በየአከባቢዎቻቸው ተሰብስበው ተወካዮቻቸውን ይመርጣሉ። ከየአከባቢው ተመርጦ የሚላኩ ግለሰቦች የወካዮች ምክር ቤት ይመሰርታሉ፣ ከዚያም እነዚህ ተወካዮች የሚሰበሰቡበት ጠቅላላ ጉባኤ ይጠራና ሁሉም እንደተገኙ እጩዎቹ ይስተዋወቃሉ። አንድ እጩ ተወዳዳሪ ከሌለውና ተቃዋሚ ከሌለ ተወካዮቹ ብቸኛውን እጩ ያፀድቁና ሂደቱ በዚያ ያበቃ ነበር። ከአንድ በላይ እጩዎች ሲኖሩ ግን ተወዳዳሪዎቹ በዛፍ ጥላ ሥር ጎን ለጎን ይቀመጣሉ። በመቀጠልም ተወካዮቹ ክትናንሽ እጸዋት የተቀነጠሱ ቅርንጫፎች (የምርጫ ካርድ እንደማለት ነው) ይታደላሉና በዕጩዎቹ ፊት ተሰልፈው እያንዳንዳቸው የታደሉትን አንድ የምርጫ ቅርንጫፍ በመረጡት ዕጩ ፊት እያስቀመጡ ያልፋሉ። ሁሉም መራጮች ምርጫቸውን ሲጨርሱ ከእያንዳንዱ እጩ ፊት-ለፊት የሚገኙት ቅርንጫፎች ይቆጠራሉ። በዚህ የድምጽ አሰጣጥ ሥርዓት አብላጫውን ድምፅ ያገኘ ኦና ተብሎ ይታወጃል። በነዚህ ልዑካን የሚመሰረተው ምክር-ቤት ዛሬ በአሜሪካ የምርጫ ኮሌጅ ከሚባለው አካል ወይም በሶማሊያ ፕሬዝዳንቱን ከሚመርጠው አካል ጋር ተመሳሳይነት አለው።

በኢሮብ ሕግ መሰረት አንድ ሰው በአከባቢዉ ከፍተኛ ባለስልጣን ፍትሕ እንደተነፈገው ሆኖ ከተሰማው በይግባኝ  ወደ ምክር ቤቱ የመውሰድ ሙሉ መብት ነበረው። ምክር ቤቱ ጉዳዩን በጥልቀት ከመረመረ በኋላ ባልስልጣኑ ስሕተት ፈጽሟል ብሎ ካመነ ከፍተኛ መሪውን ከስልጣን የማውረድና አዲስ ኦና/መሪ እንዲመረጥ የማድረግ ስልጣን ነበረው። ኦናው ጥፋተኛ ሆኖ ካልተገኘ ግን በስልጣኑ ላይ እንዲቀጥል ይደረጋል። የኢሮብ ሕግ ማህበረሰቡ ውስጥ ለፖለቲካ አስተዳደርና ግጭትን ለመፍታት መሰረት ሆኖ አገልግሏል። 

አፄ ኃይለስላሴ አጠቃላይ የሆነ የተማከለ መንግሥት እስከመሰረቱ ድረስ ኢሮብ ከማዕከላዊ መንግስት ቀጥታዊ ቁጥጥርና ከጎረቤት የአከባቢ ህዝቦች ጣልቃ ገብነት ራሱን ተከላክሎ ይኖር ነበር። የኢሮብ ህዝብ የፖለቲካ ታሪክ ሁለት እኩል አስፈላጊ የሆኑ ገጽታዎችን ያካተተ ነው የነበረው። እነዚህም ራስን በራስ ማስተዳደር ልዕልና ማስጠበቅና ለኢትዮጵያ ሃገራዊ አንድነትና ለንጉሡ ሥልጣን ዕውቅና መስጠት ነበሩ።

ሊዮ ራይኒሽ የተባለ ኦስትሪያዊ ምሁር በ1878 በታተመው “The Language of Irob-Saho in Abyssinia በሚል አርስት በጀርመንኛ በጻፈው በ1878 በቬና በታተመው መጽሐፉ በ19ኛው ክፍለ ዘመን አካባቢውን በጎበኘበት ወቅት ኢሮብ በህዝብ ተወካይ ምክር ቤት በተመረጡ መሪዎች የሚተዳደር ራስ ገዝ የሆነ የኢትዮጵያ አካል ነበር፣ እንዲሁም የተመረጡት ከፍተኛ አመራሮች በምክር ቤቱና በህዝቡ ፊት ተጠያቂዎች ነበሩ ብሎ ጽፏል።

በ1800ዎቹ መጀመሪያ ዓስርት-ዓመታት ደጃዝማች ሱባጋዲስ ዎልዱ የሚባል የኢሮብ ተወላጅ የዓጋመ ኣውራጃ መሪ ሆነ፣ ቀጥሎም መላው ትግራይን በግዛቱ ለማካተት ተንቀሳቀሰ፣ ይህ አካሄደ የራስ ገዝነታቸውን ለማስጠበቅ ሁሌም ቁርጠኛ የነበሩ 

ኢሮቦችን በሁለት አጣብቂኝ አማረጮች ውስጥ ኣስገባ፣ ይህም ከወገናቸው ለሆነው ለደጃዝማች ሱባጋዲስ ሙሉ ድጋፍ በመስጠት የራስ ገዥነት ነፃነታቸውን አደጋ ውስጥ መጣል፣ አሊያም እሱን በመቃወም ለስኬቱ እንቅፋት በመሆን መካከል ነበር። 

ሌሎች የዓጋመ ወረዳዎችን በጉልበት የተቆጣጠረው ደጃዝማች ሱባጋዲስ የማእከላዊ ኢሮብ ህዝብና መሪዎች የራሳቸውን ነፃነት ለመጠበቅ የነበራቸው ቁርጠኝነት ያውቅ ስለነበር በሰላም እውቅና እንዲሰጡት ተማጸነ። ይሁን እንጂ የማእከላዊ ኢሮብ (ቡክናቲ-ዓረ) መሪዎች አለ ቅድመ ሁኒታ ጥሪዉን እንደማይቀበሉ ስለ ኣስታወቁ በመሃከላቸው ውጥረት ተፈጠረ፣ ወደ ጦርነትም አመራ። የኋላ-የኋላ ግን ሱባጋዲስ አለመግባባቱን ሰላማዊ በሆነ መንገድ ለመፍታት ተገድዶ መሪዎቹን ለውይይት ጋበዘ። መሪዎቹ ግብዣውን በሶስት ቅድመ ሁኔታዎች ተቀብለውታል። ከነዚህም ውስጥ ዋናው የኢሮብ የራስ አስተዳደርን ማከበር ነበረ።  ሱባጋዲስ ሁሉንም ተቀበለና ሁለቱም ወገኖች መፍትሔ ላይ ደረሱ። በስምምነቱ መግለጫም የኣከባቢውና ማዕከላዊ መንግስታት አንዳቸውም ቢሆኑ የኢሮብ አስተዳዳሪዎችን መሾም እንደሌለባቸውና የኢሮብ ህዝብ የመረጣቸው አመራሮች በአከባቢዉና በማዕከላዊ መንግስታት ዕውቅና ሊያገኙ እንደሚገባ በግልጽ ሰፈረ።

የመሃከለኛ ኢሮብ መሪዎች ደግሞ ለደጃዝማች ሱባጋዲስ አመራርነት እውቅና እንደሚሰጡ ማሳያ የሚሆን አንስተኛ ቀረጥ በኢሮብ ህዝብ ስም ለመክፈል ተስማሙ። ብዙም ሳይቆይ ሱባጋዲስ የትግራይ መሪ ለመሆን በቅተዋል። በኢሮብና በደጃዝማች ሱባጋዲስ መካከል የተደረገው ስምምነት እስከ 1928 ጣልያን ወረራ ድረስ ሳይለወጥ ቆየ። የጣሊያን ወራሪ ግን በህዝብ የተመረጡ መሪዎችን አስወግዶ የራሱ ታማኝ ሾመበት። ኢጣልያ ከተሸነፈችና በመጨረሻም ከኢትዮጵያ ከተባረረች በኋላ የአፄ ኃይለስላሴ ማዕከላዊ መንግስት በአካባቢው ሕዝብ ያልተመረጡ አስተዳዳሪዎችን በኢሮብ መሾም ጀመረ። በዚህም የኢሮብ ራስ ገዝ አስተዳደር ስርዓት ቀስ በቀስ አከተመ::  

ስለ ኢሮብ ህዝብ የፖለቲካ ታሪክ ስንናገር ሳንጠቅስ ማለፍ የማንችለው ነገር በኢትዮጵያ ህዝብ ፀረ ቅኝ ግዛት ትግል ተሳትፎያቸው ነው። ኢሮቦች በኢትዮጵያዊ አርበኝነታቸው ይታወቃሉ። በመሆኑም ሀገሪቷን ከውጭ ወራሪዎች ለመከላከል ከፍተኛ ሚና ተጫውተዋል። የኦቶማንና ግብጻውያን ተስፋፊ ኃይሎችንና የመጀመርያው የጣልያን ወረራ በመቃወም በተደረጉ ጦርነቶች ብዙ የኢሮብ አርበኞች እንደተሳተፉ በኢሮብ አዛዉንቶች አፈ ታሪክ ይነገራል።።  በሁለተኛው የጣልያን ወረራ ወቅት ደግሞ በሀገር አቀፍ ደረጃ ለኢትዮጵያ ነጻነት ሲታገል የነበረው "የጥቁር አንበሳ ንቅናቄ" አካል የነበረው የኢሮብ አርበኞች ቡድን ዓሲምባን መሰረት በማድረግ ታግሏል። 

ኢሮቦች አነስተኛ የሕዝብ ብዛት ቢኖራቸውም በአጠቃላይ በትግራይና በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ ትልቅ ሚና ተጫውተዋል። እንዲያውም በክልልና በአገር ፖለቲካ ውስጥ ትልቅ ድርሻ የነበራቸው ብዙ የትግራይ መሪዎች ሙሉ በሙሉ ወይም በከፊል የኢሮብ ተወላጆች ነበሩ። እነ አፄ ዮሓንስ፣ እነ እተጌ ድንቅነሽ፣ እነ ደጃዝማች ሱባጋዲስ፣ እነ ራስ ስብሓት አረጋዊ፣ እነ ኮሎነል ኣብርሃ ዓዳጊስ፣ እነ ሻለቃ ቡሩ ስብሓት፣ ወዘተ. ለምሳሌ መጥቀስ ይቻላል።  በጊዜኣችን ደግሞ እነ ዶክተር ተስፋይ ደበሳይ፣ እነ አቶ ገብረስላሴ ተስፋይ (ገረይ)፣ ወዘተ. መጥቀስ ይቻላል። 

የኢሮብ ምሁራን ለዘመናዊነት ሂደትና ለትምህርትም ከፍተኛ አስተዋፅኦ አበርክተዋል። የኢሮብ የትምህርት ታሪክ ከካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን ጋር በጥብቅ የተዛመደ ነው። የካቶሊክ እምነት ወደ ማዕከላዊ ኢሮብ የገባው በአውሮጳውያን የዘመን አቆጣጠር በ1840ዎቹ አጋማሽ ጁስቲን ደ ጃኮቢስ በሚባሉ ጣሊያናዊ መኖክሴ በተመሩ ላዛርስት ሚሲዮናውያን ነበር። የካቶሊክ ሃይማኖት በአካባቢው ሥር እንደሰደደ በዓሊቴና፣ የኢሮብ ዋና ከተማ፣ ልደታ የሚባል ዘመናዊ ትምህርት ቤት ሠሩ። ይህ ትምህርት ቤት በመላው ኢትዮጵያ ቀዳሚ ዘመናዊ ትምህርት-ቤት ነበር። ትምህርት ቤቱ የሰሜን ጎንደር ተወላጅና የትግራይና ያሁኗ ኤርትራ አስተዳዳሪ በነበሩ በደጃዝማች ውቤ በ1850 ሕጋዊ እውቅና አግኝቶ ነበር።  ስርዓተ-ትምህርቱ የግዕዝና አማርኛ ቋንቋዎች፣ ታሪክ፣ ጂኦግራፊ፣ ሒሳብና የሃይማኖት ትምህርቶችን ያካተተ ሲሆን ሥርዓተ ትምህርቱ የሚሰጠው በአማርኛ ቋንቋ ነበር። በከፍተኛ ደረጃ የላቲንና የፈረንሳይኛ ቋንቋዎች፣ ፍልስፍናና የስነ-መለኮት ትምህርትም ይሰጡ ነበር። 

የዚህ ትምህርት ቤት ህልውና ዜና እንደተስራጨ፣ ተማሪዎችና የሃይማኖት ምሁራን ከብዙ የኢትዮጵያ ክፍሎች፣ ከሸዋ፣ ከጎንደር፣ ከወልቃይት፣ ከፀንዓደግለ፣ ከከረን እና ከተለያዩ የትግራይ ክፍሎች ወደ ዓሊተና ይጓዙ እንደነበረ ተመዘግቧል። በመሆኑም ትምህርት ቤቱ ኢሮብ ብቻ ሳይሆን ብዙ ሌሎች ኢትዮጵያውያንም ተምረውበታል። 

ኢትዮጵያን በተለያዩ መስኮች ዘመናዊ ለማድረግ የልደታ ትምህርት ቤት ተመራቂዎች ከፍተኛ ሚና ተጫውተዋል። በርካታ የልደታ ትምህርት ቤት ተመራቂዎች በማደግ ላይ በነበረው ቢሮክራሲ ውስጥ የበኩላቸዉን አስተዋፅኦ አድርገዋል። ሌሎች ደግሞ በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎች የትምህርት ተቋማትን በማቋቋምና በማስተማር ለትምህርት መስክ አስተዋፅኦ አበርክተዋል። በዚህ መስክ ሊጠቀሱ የምችሉ የዓሊተና ትምህርት ቤት ተመራቂዎች እጂግ ብዙ ናቸው፣ ለምሳሌ አንዳንዶችን ለመጥቀስ፣ በተለያዩ የሃገርቷ ክፍሎች አዲስ አበባ፣ ጎንደር፣ ካምባታ ወዘተ. ትምህርት ቤቶች የሰሩና ያስተማሩ በካምባታ ተወልደው በልደታ-ኢሮብና በሮም የተማሩ ሞንሲኞር አባ ገብረ ሚካኤል መኮነን፣ በዳውሃን ኢሮብ ተወልደው በልደታና በሮም ኢጣልያ ተምረው በደሴ የካቶሊክ ትምህርት ቤት የከፈቱ ዶክተር አባ ሓጎስ ፉሱሕ፣ የዓዲግራት ጽንሰታ ትምህርት-ቤት የመሰረቱ አቡነ ኃይለማርያም ካሕሳይ፣ በፋሽስት ወራሪዎች ተዘግቶ የነበረው የዓሊተና ልደታ ትምህርት ቤትን እንደገና ያሰሩት ዶክተር አባ ወልደማርያም ካሕሳይ፣ በተለያዩ የኢሮብ ክፍሎች እንዲሁም በመቂና ባሌ አከባቢዎች በጣም ብዙ ትምህርት ቤቶችን ያሰሩ አቡነ ዮሓንስ ወልደጊዮርጊስ ወዘተ. መጥቀስ ይቻላል። እዚህ የተጠቀሱ በልደታ-ኢሮብ ተምረው የዩንቨርሲቲ ደረጃ ትምህርታቸው በሮም ከጨርሱት ምሁራን ጥቂቶቹ ናቸው። በድረዳዋ፣ በመንዲዳና ሌሎች ቦታዎች ትምሀርት ቤቶችን ያቋቆሙትና ያስተማሩት እነ አባ ተስፋስላሴ ወልደገሪማና እነ አቶ ስብሓት ካሕሳይም በልደታ የተማሩ ኢሮቦች ነበሩ። እንዲሁም ባሁኑ ጊዜ በዶን ቦስኮ ተቋም እና በሌሎችም የካቶሊክ ተቋማት በልዩልዩ አከባቢዎች የተመሰረቱ በርካታ የካቶሊክ ትምህርት ቤቶች ለሃገርቷ ኣስፈላጊ ኣስተዋጽኦ እያደረጉ ነው። 

የልደታ ተመራቂዎች በሌላ መስክም ብዙ ኣስተዋጽኦ ኣድርገዋል። ለምሳሌ የኢሮቡ አባ ተስፋስላሴ ወልደ ገሪማ የአፄ ምኒሊክ ዜና መዋዕልን ጨምሮ በርካታ የኢትዮጵያ ሰነዶችን ወደ ፈረንሳይኛ ቋንቋ ተርጉመዋል። እንዲሁም ሌላ የኢሮብ ተወላጅ አምበሳደር አየለ ስብሓት በዲፕሎማሲያዊና መከላከያ ጉዳዮች ላይ ጉልህ ሚና የነበራቸው ሲሆን በኢትዮጵያና በፈረንሳይ መካከል የኤምባሲ ደረጃ ግንኙነት በመመሥረት ግንባር ቀደም ነበሩ። ቀጥሎም የኢትዮጵያን ኤምባሲ በፓሪስ በመመሥረት በዚያች ሀገር የኢትዮጵያ የመጀመሪያው አምባሳደር ለመሆን በቅተዋል። በተጨማሪም በ1928 የጣሊያንን ወረራ በመቃወም በተካሄደው ጦርነት ወቅት ዓሲምባን መሰረት አድርገው የታገለው የጥቁር-አንበሳ ንቅናቄ ቡድንን መርቷል።

ደርግን ለመቃወም የተነሱ እንደ የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ፓርቲ (ኢህአፓ)፣ ህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት)፣ እና ሌሎችም ተቃዋሚ ቡድኖች ኢሮብን መሰረታቸው አድርገው እንደነበርም የሚዘነጋ አይደለም። በዚህም ምክንያት ወታደራዊ ጁንታ በአካባቢው የቦምብ ጥቃት አካሂዷል ። ከሁሉም በፊት ኣከባቢዉን መሰረት ያደርገው የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ፓርቲ ሠራዊት፣ (ኢሀአሠ) ነበረ። ኢሀአሠ በአካባቢው ዋነኛ ኃይል በሆነበት ወቅት የኢሮብ ህዝብ የመሬት ይዞታ በሚመለከት፣ በማሕበራዊ አስተዳድርና ኑሮ አንፃራዊ ነፃነት ኣግኝቶ ነበር። በኋላ ግን ወያኔ አከባቢዉን ተቆጣጠረና የኢሮብ ህዝብን በቀጥታ ኢ-ዴሞክራሲያዊ ስርዓቱ ቁጥጥር ሥር አስገባው። ቀጥሎም በአከባቢዉ ትግርኛ ተናጋሪዎችን ሾመ፣ እንዲሁም ትግርኛ በኢሮብ አስተዳደራዊ ቋንቋ እንዲሆን አወጀ። ስለዚህ ይህንን በሚቃወሙ የኢሮብ ተወላጆችና በህወሓት ሹመኞች መካከል ግጭት ተቀሰቀሰ። በኋላ ህወሓት ሁኔታውን በቁጥጥሩ ስር ኣስገባና የኢሮብን ህዝብ ፍላጎትና ጥያቄዎች በአግባብ ለመወከል የሞከሩትን እንዲወገዱ ተደረገ። አንዳንዶቹ ታስረዋል፤ ሌሎች ደግሞ ከአስተዳደር ተባረዋል። በምትኩ የወያኔ አጀንዳ በህዝብ ላይ የምጭኑ ታማኝ አጋልጋዮቹን ስሾምበት ኖሮዋል።

ኢሮቦች በአብዛኛው የተዋህዶና የካቶሊክ ክርስትና እምነት ተከታዮች ናቸው። በቁጥር አንስተኛ የእስልምና ተከታዮችም አሉ።  በሁሉም ሃይማኖቶች ተከታዮች መካከል እርስ በርስ መግባባትና ከፍተኛ የሆነ ሃይማኖታዊ መቻቻል አለ። በኢሮብ ማህበረሰብ ውስጥ ምንም ዓይነት ሃይማኖታዊም ሆነ የጎሳ ግጭት ተከስቶ አያውቅም።

ጉንዳጉንዴ የሚባለዉ፤ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ታሪካዊ ገዳም የሚገኘው ኢሮብ ውስጥ ነው። በ15ኛ ክፍለ ዘመን ለየት ያለ ሃይማኖታዊ ንቅናቄ ይዘው ስለተነሱ ባገር ደረጃ የሃይማኖት ስደት የደረሰባቸው ደቂቀ-ኢስጢፋኖሳውያን የተባሉ መንኮሳት ያኔ በነበሩ የኢሮብ መሪዎች ሙሉ ጥበቃ ያገኙት በዚሁ ገዳም ውስጥ ነበር። 

በአጠቃላይ ኢሮቦች በእንግዳ ተቀባይነት ይታወቃሉ። ቀደም ሲል ኢሮብን የጎበኘ ማንኛውም ሰው የኢሮብ ህዝብ እንግዳን ሞቅ ባለ አቀባበል እንደሚያስተናግድና ወዳጃዊ ስሜት እንዳለው ሲገልፅ ቆይቷል። ከዚህም በላይ በ1970ዎቹ በኢሮብ ምድር የተከሰቱ እንደ አስማማው ሃይሉ፣ ካሕሳይ አብራሃና አያሌው መርጊያ ጉቤና የመሳሰሉ የዘመኑ ጸሐፍት ይህንኑ ያረጋግጣሉ። አስማማው "እንግዶችን ሞቅ ባለ መልኩ መቀበል እና ሞቅ ባለ ሁኔታ ማዝናናት ዛሬም የኢሮብ ህዝብ ልዩ ባህል ነው ብሎ ጽፏል፣ አቶ ካሕሳይ አበራሃ እና አቶ አያሌው መርጊያ ተመሳሳይ አመለካከቶችን በየመፃሕፍቶቻቸው ላይ ይፋ አድርገዋቸዋል። በተጨማርም የኢሮብ ህዝብ ያመነዉን አሳልፎ የማይሰጥ ታማኝ ሕዝብ እንድሆነ ኣከባቢውን የጎበኘ ሁሉ መስክሯል። 

ለዘመናት የራሱ ማንነት በሚገባ ኣስጠብቆ የቆየና ለኣገርቷ መከላክያና ዘመናዊነት ከቁጥሩ በላይ ኣስተዋጽኦ ያደረገ የኢሮብ ህዝብ ባሁኑ ጊዜ በሄጉ ውሳኔ መሰረት በሁለት ተከፍሎ በመጥፋት አፋፍ ላይ ይገኛል፡

የሆነ ሆኖ ይህ ኣጭር ጽሑፍ የቀረበው ለተወሰኑ የኢሮብ ህዝብ ያለፈ ታሪክና ልምድ ማወቅ የፈለጉ ኣድማጮች ስለሆነ በዚህ ጉዳይ በዝርዝር ኣልገባም። ሆኖም ውሳኔው መሰረተ-ቢስ እንደነበረ መጥቀስ ኣስፈላጊ ይመስለኛል። ውሳኔው በአፄ ምንሊክና በጣልያኖች መካከል የተደርጉ ስምምነቶቸን መሰረት ያደረገ ነው ተብሏል፣ ስምምነቶቹ ከዛ በፊት ዋጋ-ቢስ (null and void) የተደረጉ ከመሆናቸው በተጨማሪ የኢሮብ ምድርን ኣይመለከቱም ነበር። ስምምነት ተደረገ የተባለው ሶስት ጊዜ ነበር፦ በአውሮጳውያን አቆጣጠር 1900, 1902 እና 1908። የጁላይ/ሐምሌ 10 ቀን 1900 ዓ. ም. ስምምነት በኦማሓጀር አከባቢ፣ ማለት ኢትዮጵያ ሱዳንና ኤርትራ በሚገናኙብት ኣከባቢ ይጀምርና ሰሜናዊ ምስራቅ ኣቅጣጫ ይዞ እስከ መረብ ወንዝ ይሄዳል፣ ከዛ መረብን ይዞ እስክ በለሳ ወንዝ ይሄድና በለሳ ላይ ይቆማል። በ1902 ተደረገ የተባለው ስምምነት በ1900 ወደ ኢትዮጵያ ተወስነው የነበሩትን አንዳንድ ሃብታም የኩናማ መሬቶችን ወደ ኤርትራ እንዲወሰን ያደረገ እንግሊዞችና ጣሊያኖች ሮም ውስጥ በአንዲት ቤተ-መፃሕፍት ተገናኝተው ያደረጉት ውሳኔ ነው። የ1908 ዓ. ም. ውሳኔ ከቀይ ባሕር 60 ኪሎ ሜትር ወደ ውስጥ የቀና እስከ ጅቡቲ የሚደርስ ጀዮግራፊያዊ መስመር በመፍጠር ኢትዮጵያ የባሕር መዳረሻ እንዳይኖራት የተደረገ ስምምነት ነበር። እነዚህ ስምምነቶች እንግዲህ አቶ መለስ ዜናዊ ኣና ኣቶ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ያ መረጃ-ቢስ ስምምነት ከማድረጋቸው በፊት ዋጋ-ቢስ ተደርገው በዛን ጊዜ የማያገለግሉ ከመሆናቸው በተጨማሪ ውሎቹ በተፈረሙበት ጊዜ ኢሮብንና የዛላንበሳ ኣከባቢን አያካቲቱም ነበር። በማንኛውም ጊዜ ወይም ሁኒታ ኢሮብ የኤርትራ ኣካል ሆኖ አያውቅም ስለዚህም የኤርትራ የይገባኛል ጥያቄ መሰረት-ቢስ ነው። የኢሮብ ህዝብ በ1993 ተደረገ በተባለው ‘ህዝበ-ውሳኔም’ (Referendum) አልተሳተፈም። ኤርትራኖችም ኣልጠየቁም፣ ኢሮብ የነሱ እንዳልሆነ በደንብ ያውቁ ስለነበር የምጠይቁበት ምክንያት ኣልነበረምና። በ1998 እንደ ኤውሮጳ አቆጣጠር የኢሮብ መሬት የወረሩበት ጊዜም የአከባቢው ተራሮች ለጦርነት ስልት አመቺ ስለሆኑ ነው ኢሮብን የያዝነው እንጂ በይገባኛል ምክንያት አይደለም ነበር ያሉት፣ ችግሩ ለኢሮብ መከራከር የነበረባቸው ግዴታቸው አለመፈጸማቸው ነው። 

Girmai Tesfa

08/27/2024

Updates on Irob Advocacy Association and Irob

Irobs are the only people in the region who lived for centuries undivided in one well defined territory, and they are an ethnic minority. UN resolution of 18 December 1992 guarantees the protection of minorities (General Assembly Resolution 47/135). Hence, the UN and other responsible international organizations should have defended the Irobs from being divided into two pugnacious countries baselessly, especially since those long time ago annulled treaties did not even include Irob at the time they were signed.

The treaties and maps the colonialists made for their imperial interests had been taken as sacrosanct and traditional borders recognized by the people on both sides were totally ignored. Inhabitants of both sides of the border lived in peace and harmony for centuries before and after the advent of the colonialists. They should have been consulted and made the main part of the solution.

Read the well researched Article about this issue here

"ህዝቢ ኢሮብ ዝጥቀመሉ ቋንቋ ሱሙ ሳሆ ተብሂሉ ይሰየም ኣይሰየም ዝብል ኣጀንዳ ንምዝርራብ ብ2009 ዓ ም ኣብ ዳውሃን ኣኸባ ተኻይዱ ከምዝነበረን ብድምፂ ብልጫ ሳሆ ተባሂሉ ንክቕጽል ተወሲኑ ከምዝነበረን ዝፍለጥ ኮይኑ፣ እዙ ትሕት ኢልና እንምጒቶ ፅሑፍ ንቱ ናይ ኣሻዒቱ ውሳነ ናይ ውሑዳት ውሳነ ኢሉ ይኹንኖ። ይኹን እምበር እዞም ንቱ ውሳነ ዝኹንኑ ዘለዉ ንባዓልቶም ክንዳይ ምዃኖም ኣይፍለጥን፡ ህዝቢ ኢሮብ ዝውክል ሓይሊ ከምዘይኮኑ ግን ንጹር እዩ። ብድሕሪ እቱ ናይ 2009 ኣኸባ ሰባት ሓሓሊፉ ብውልቀ ደረጃ ኣብ ማሕበራዊ መርበብ ሓበረታ ውር ውር እንካብ ዝብሉ ቁንጽል ርእይቶታት ዝዘለለ፣ ብኣመክንዮ ዝተደገፈ ምይይጥ ዝተኻየደሉ ወይ’ውን ተዋዲዱ ብጋሃድ ዝቐረበ መጽናዕታዊ ጽሑፋት ወይ ትምህርታዊ ዋዕላ (ሰሚናራት) የለውን። ብምዃኑ’ውን ኢሮብ አድቮካሲ አሶሴሽን (ኢአአ) ቅድሚ ሀዚ ንዙ ርእሰ-ጉዳይ ብዝምልከት ብወልቂ ይቐርቡ ኣብ ዝነበሩ ሓሳባት ርእይቶ ሂቡ ኣይፈልጥን። ዘይሃበሉ ምኽንያት’ውን ብወሳናይ መልክዖም ብውልቀ ትምኒታት ዝተዓብለሉ ሓሳባት እዮም እንካብ ዝብል እዩ።

ሀዚ ግን “The renaming proposal of Irob language” ዝብል ብቋንቋ እንግሊዝ ዝተዳለወ መን ከምዘዳለዎ ዘይተገልጸ ጽሑፍ ብሰባ ሰብ ኣቢሉ ናብ ኢ አ አ ብምብፃሑ ኣብዙ ጉዳይ ዘለዎ መርገጽ ምንፃር ኣድላይ ኮይኑ ይርከብ። ቅድሚ “The renaming proposal of Irob language” ዝብል ፅሑፍ ዝሓዞም ጉድለታት ናብ ምርኣይ ምእታዉ ኢ. አ. አ. ህዝቢ ኢሮብ ኣቓልቦ ክገብረሎምን ልቢ ክብሎምን ዝግብኡ ጉዳያት ኣስሚሩሎም ክሓልፍ ይፎቱ። እምነቱን ኣመኽንዮታቱን ከዓ ከምዙዝስዕብ የቕርብ።

ኢ. አ. አ. ቅድሚ ኣብ ዝኾነ ይኹን ውሳኔ ምብፃሑ ህዝቢ ኢሮብ ንዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ብጥንቃቐ ኣብ ሚዛን ኣቐሚጡ ክርእዮም ይግባእ ኢሉ ይኣምን።" ሙሉእ ትሕዝቶ፡

መጋቢት 27፣ 2014 ዓ/ም

✔ በከተማዋ መቶ ኪሎ   ጤፍ ከ 7,040 ብር ላይ ሆኗል።

✔አንድ ሌትር ነዳጅ አስከ 100 ብር ድረስ ይሸጣል።

✔ለአንድ ጉዞ  የባጃጅ ተሳፋሪዎች   እስከ 100 ብር ድረስ ያወጣሉ

✔ የመኪና ግዢ ፍላጎት እጅግ ስለቀነሰ 800, 000 ብር ሲሸጡ የነበሩ መኪኖች በ350,000 ብር ድረስ እየተሸጡ ነው ።

✔24 ካራት የጣት ቀለበት ወርቅ ከ 3,200 ብር በላይ ይሸጥ የነበረ ሲሆን አሁን በከተማዋ ከ620 ብር በታች እየተሸጠ ነው ።

✔ትራንስፖርት ውድ ስለሆነ በከተማዋ ሳይክል የሚነዳ ሰው በዝቷል። በዚህም ምክንያት የብስክሌት ዋጋ በጣም ጨምሯል።

ህይወት በመቀሌ!

❤ አንድ የመቀሌ ነዋራ የሆኑ አባት ከBBC አማርኛ ጋር ባደረጉት ቃለ መጠይቅ እንዲህ ይላሉ።

"በየቀኑ በህይወት ለመኖር የሚያስፈልጉ መሰረታዊ ነገሮችን ማግኘት ከፍተኛ ጭንቀት አለው የሁለት ትንንሽ ልጆች አባት እንደመሆኔ ለቤተሰቤ የሚያስፈልገውን ሁሉ አለማሟላቴ ልቤን ሰብሮታል ባንኮች ስለተዘጉ ያለኝን ገንዘብ አውጥቼ መጠቀም ባለመቻሌ ምንም ማድረግ አልቻልኩም እኔ ብቻ ሳልሆን በርካታ ነዋሪዎች ይህንኑ ፈተና እየተጋፈጡ ነው ከፍተኛ የገንዘብ እጥረትም አለ ከባለፈው ዓመት ሰኔ ወር ጀምሮ አካውንቴ ውስጥ ያለውን ገንዘብ ማውጣት ባለመቻሌ ከጓደኞች እና ዘመዶች ብር እየተበደርኩ ለቤተሰቤ ምግብ ለመግዛት ተገድጃለሁ።

✍️ በውጭ ሃገር ያሉ ዘመዶቻችን መርዳት ቢፈልጉም የቴሌኮም አገልግሎቶች ስልክና ኢንተርኔት በመቋረጣቸው ይህንንም እርዳታ ልናገኝ አልቻልንም ይባስ ብሎ የምግብ ዋጋ በከፍተኛ ሁኔታ ንሯል ዋነኛ ምግብ የሆነውን ጤፍ፣ የስንዴ ዱቄት፣በርበሬና ዘይት ዋጋ የማይቀመስ ሆኗል ከአመት በፊት 100 ኪሎግራም ጤፍ ወደ 4 ሺህ 200 ብር ገደማ ይሸጥ ነበር፤ በአሁኑ ወቅት ግን 7 ሺህ 600 ብር እየተሸጠ ነው አቅሙ ያላቸው አነስተኛ መጠን ያለው ጤፍ ገዝተው ከማሽላና ስንዴ ዱቁት ጋር በመቀላቀል እንጀራ ይጋግራሉ። ሆኖም ለበርካታ ነዋሪዎች ጤፍ መግዛት የማይታሰብ ነው።"

"በትግራይ ለምግብነት የማይውሉ የነበሩ ፍራፍሬዎች መንገድ ላይ እየተሸጡ ይገኛሉ በየግቢያችን አትክልት እንድንተክል ተነግሮን እነሱንን እየኮተኮትንና እያሳደግን ነበር። ችግሩ ግን ውሃ ማግኘት አልቻልንም። ቀደም ብሎ ለሳምንት የሚሆን 200 ሊትር የሚይዘውን በርሜል እንገዛ ነበር በአሁኑ ወቅት ግን እሱን ለመግዛት አቅሙ የለንም።

❤ስለዚህ ውሃ የምናመጣው ጥልቀት ከሌላቸው ጉድጓዶች እየቀዳን ነው።ለልጆች አዲስ ጫማ፣ ልብስ መግዛት እና ስጋ መብላት ቅንጦት ሆኗል። በመቀለ የውሃ እና የመብራት አገልግሎት የተገደበ ነው፤ ቀኑን ሙሉ ሲመጣና ሲጠፋ ነው የሚውለው። አንዳንድ ጊዜም ያው መብራት ሳናገኝ ቀናቶችን እናስቆጥራለን። በርካታ ነዋሪ እየሰራ አይደለም፤ ከስራ ውጭ ሆኗል። በርካታ ሱቆችና የንግድ ማዕከላትም ኪራይ መክፈል ባለመቻላቸው ወይም የሚሸጡት እቃዎች በማጣታቸው ተዘግተዋል። እነዚህን መከራዎች ለመወጣት ነዋሪዎች እንደ መኪና፣ የቤት እቃዎች እና ጌጣጌጦችን በኪሳራ ለመሸጥ ተገድደዋል። ከእነዝህ ብዙዎቹ ልጆች የያዙ እናቶች ናቸው። የጤና ማዕከላትም መድኃኒት እና ሌሎች የህይወት አድን ቁሳቁሶች አልቆባቸዋል።"

"ስር የሰደደ የጤና እክል ያለባቸው ህመምተኞች በመድኃኒት እጦት ምክንያት እየሞቱ ነው። የኤችአይቪ ቫይረስ በደማቸው ያለባቸው ነዋሪዎች ደግሞ የጸረ ኤች አይቪ መድኃኒቶችን የሚያገኙት አንዳንድ ጊዜ ነው። በትግራይ ዘንድ ይከበሩ የነበሩና የማህበረሰቡ መገለጫ የሆኑት ሃይማኖታዊ በዓላት፣ ሰርግና ሌሎች ድግሶች የሩቅ ጊዜ ትዝታ ሆነዋል። በየቀኑ ምን አደርጋለሁ? ትምህርት ቤቶች ከመከፈታቸው በፊት አምሽቼ ነበር የምተኛው። ማታ፣ ማታ መሰብሰብ የቻልኳቸው ዜናዎች በሙሉ አዳምጣለሁ፤ ቪዲዮዎችንም አያለሁ። በቅርብ ቀናት የተከሰቱ ዜናዎችን ማግኘት አስቸጋሪ ነው።"

"የኢንተርኔት አገልግሎት ስለሌለ ይልቁንም ቪዲዮዎችንና በድምፅ የተቀዱ ዜናዎችን የሚሸጡ ሱቆች ጋር እሄዳለሁ። እያንዳንዱን ቅጅ ወደ 10 ብር ገደማ ይሸጡታል። ሌላ ጊዜ ደግሞ መፅሃፎችን አነባለሁ፣ ከጎረቤቶቼ ጋር እጫወታለሁ ወይም በእግሬ እራመዳለሁ። በመኪና መንቀሳቀስ አይታሰብም። አንድ ሊትር ቤንዚን ከጦርነቱ በፊት በነዳጅ ማደያዎች 22 ብር ይሸጥ የነበረ ቢሆንም በአሁኑ ወቅት በሊትር 515 ብር እየተሸጠ ይገኛል። በርካቶች ብስክሌት መጠቀም ቢጀምሩም ነገር ግን ብስክሌቶች በከፍተኛ ሁኔታ ተወድደዋል። እዚህ ያለው ህዝብ ጦርነቱ በሰላማዊ መንገድ እንዲፈታ ይፈልጋል እናም ባለፈው ሳምንት የተኩስ አቁሙን ስንሰማ በጣም ተደስተን ነበር።ሆኖም መሬት ላይ ባለው ኑሯችን ላይ ምንም አይነት ለውጥ አላመጣም፤ ምንም እንኳን የእርዳታ ጭነት መኪኖች ወደ ክልሉ እየመጡ ነው ቢባልም። ባንኮች ገና አልተከፈቱም አንዳንዶችም ተኩስ አቁም "ባዶ ቃል" ነበር በሚል እየተበሳጩ ይገኛሉ። በህይወት በመቆየቴና ታሪኬን ለናንተ በማካፈሌ ደስተኛ ነኝ፤ ነገር ግን በአሁኑ ወቅት በርካቶች ከኔ በከፋ ሁኔታ ውስጥ እንዳሉና አንዳንዶቹም እየሞቱም እንደሆነ አውቃለሁ። ምናልባት ከዚህ ሁሉ በጎ ነገር መጠቀስ የሚገባው የህዝቡ እርስ በርስ መደጋገፍና መረዳዳት ነው። "ብቻውን የበላ ብቻውን ይሞታል" የሚል አባባል አለ እናም ነዋሪው ይህንን አባባል አጥብቆ ይዟል። ነገ እንደሚራቡ እንኳን ቢያውቁትም ማህበረሰቡ ያለውን ተካፍሎ ነው የሚበላው። አብረን ለመትረፍም ተባብረን ቆመናል።"

"እርሱ ያውቅልናል ልጄ! ደህና_ሁን!"

ሰላም ለኢትዮጵያ